Улам дөжрөм, тэгээд нам гүм-Нэгдүгээр бүлэг

Сүнс байдагт ер нь л итгэдэг болсон доо. Ковидын үе. Эмнэлгийн нэг жигүүрт тусгаарласан хонгил. Өдөр нь улаан бүсэд өвчтөнүүдээ үзээд, өөрсдөө шар бүсэд тусгаарлагдан хонодог байлаа. Тэр шөнөжин нялх хүүхэд уйлав. Халхавчны ард, хонгилын эсрэг үзүүрт яаралтай тусламжийн тасаг бий. Эрхлэгч эмчээр нь ажиллаж байсан болохоор өглөө болмогц дуудлага бүртгэгч сувилагч руу залгалаа.

            -Шөнө гэмтсэн хүүхэд ирээ юу?

            -Сайн байна уу эмч ээ? Шөнө хүүхэд ирээгүй дээ.

            -Цаашид анхаармаар юм даа. Их л удаан уйлах шиг болсон шүү.

            -Уг нь хүүхэд… ирээгүй шүү дээ… За, ойлголоо.

Шөнө нь дахиад л хүүхэд уйлав. Өглөө нь дахиад л залгав. Түүнээс хойш ч уйлсаар байж билээ. Анзаарах ч сөхөөгүй ажиллаж байж дээ. Өдөржин хөлсөндөө хутгалдаж, шөнөжин өвчний түүх хөтөлнө. Үүрээр тамхи асаан цонхоор ширтэнэ. Тамхи уугьж дуусаад долоовор хуруу часхийн түлэхэд цочин сэрдэг сэн. Адуу зогсоогоороо унтдаг л гэдэг. Хүн ч ялгаагүй л юм билээ. Хэзээ хойно, ээлж дуусаж зайдуу амралтын газар тусгаарлагдаж байхдаа л биднийг байрлуулсан тэр хэсэг дээхэн үед эмнэлгийн цогцос хадгалах газар байсныг мэдлээ. Хүүхэд уйлахгүй байна уу гэж хэн нэгэн хэзээний мэддэг янзтай асуусныг яана. Тэрхэн хоромд зүрх зогсчих шиг болсон сон. Бүтэн хоёр долоо хоног чихэн дээр минь сүнс л уйлаад байсан юм гэж үү? Сүнс л хаалга үүд онголзуулаад байсан болж таарах нь уу! Нуруу хүйт даах ч шиг. Гэхдээ л айсангүй. Сүнс байлаа ч яалтай. Тийм нэг гомдлын дуу шиг л мэдрэгдсэн сэн.

Тэр үеэс л сэхээний эмч болмоор санагдсан байх. Чадах юм сан. Чадахгүй бол хэрхэн амьд явна…

***

Нэгдүгээр сарын сүүлчээр би резидент эмчийн хөтөлбөрөө төгсөөд аймгийн нэгдсэн эмнэлэгтээ эргэн ирлээ. Гэрээнд зааснаар бол би энд таван жил ажиллах ёстой. Гэвч Зуунмодод ахуй амьдралаа төсөөлж нэг л чадахгүй юм. Эл хуль, анир чимээгүй. Зарим талаараа ч сайхан л даа. Байрны түрээс арай хямд, ажилдаа алхаад л оччихно. Адаглаад цалин дээрээ орон нутгийн жаахан нэмэгдэл авна. Өр зээлээ хаая, хэмнэж хуримтлуулъя ч гэж бодлоо. Аав ээжтэйгээ ойр, өлгий живхтэйд нь үлдээгээд гарсан ганц хүүтэйгээ ч ойрхон. Хүүхдээ цэцэрлэгт зөөхөд амар, завгүй үед харж хандах хүнтэй юм Хүүхдэрхүү гэгээлэг хүслийг ч гээж болохгүй, нутаг усныхныхаа ачийг хариулна гэсэн шүү юм ч бодож л явлаа.

Ажилд ороод ердөө долоо хонож байтал анх удаа өвчтөн минь өөд болов. Би мэдэлгүй яах вэ. Зарим хүн эмнэлэг рүү өргүүлж ороод алхаж гардаг байхад зарим хүн алхаж ороод өргүүлж гардаг шүү дээ. Хэн нэгэн хэзээ нэгэн цагт ямар нэг өвчнөөр үхэхийг мэддэг атлаа надад их л хүнд туслаа. “Жаахан найдвар байсан шүү дээ” гэж дотор хүн маань харамсана. Жаахан найдвар… Тийм дээ, жаахан ч болов найдвар байвал бусад нь шантарлаа ч би шантарч болохгүй. Би чинь сэхээний эмч нь шүү дээ.

***

Хяналтын дэлгэцүүд дүнгэнэнэ. Тарианы шахуургууд жингэнэнэ. Амьсгалын аппаратуудын хүрээний чийгшүүлэгч, даралт хэмжигчийн дохио хангинана. Яг одоо юу хүсэж буйг минь хэн нэгэн асуугаасай. “Нам гүмийг, нам гүмийг л” гэж хариулах сан. Сувилагч төгсгөлийн онош бичсэн цаасыг талийгчийн шилбэ дээр нааж байна. Хэзээ нэгэн өдөр хэн миний төгсгөлийн оношийг бичих бол гэж бодлоо. Сэхээний эмчээр сурч байхдаа ингэж наахыг мөн ч олон харсан сан. Тэгж явсаар надад төгсгөлийн онош амьдралаасаа илүү утга учиртай санагдах болжээ.

Хүнийг нь эс санана. Оношийг нь санана.

Дуут дохио хангинаж, залгуулаад “Яаралтай тусламжийн тасаг, Яаралтай тусламжийн тасаг…” хэмээн өсгөгчөөр зарлалаа.

– Цэнхэр код уу? Бид ухасхийн гүйв.

Яаралтай тусламжийн тасаг руу ортол чимээ анир алга. Онош тодруулах орон дээр нэг эмэгтэй дусал тариа залгуулчихсан сууж байна. Хажуугийн орыг нь халхалсан хөшгийг нээвэл аанай л хоосон. Хамт ирсэн сувилагч дэргэд амьсгаадан зогсоно. Үнэндээ учрыг нь олсонгүй. Сэхээн амьдруулах баг дуудахдаа л цэнхэр код зарладаг юм. Гэтэл энд ухаангүй өвчтөн битгий хэл чангахан ёолж байгаа хүн ч алга.

Удсан ч үгүй жижүүр эмч ажилбарын өрөөнөөс гарч ирлээ. Цаана нь шарх оёсон бололтой цус нөж болсныг асрагч цэвэрлэж, сувилагч нь байдгаараа ярвайсан нэг нөхрийн хөлийг боож байгаа харагдав.

            -Цэнхэр код зарлахаар нь гүйгээд ирлээ.

-Би зарлуулчихлаа. Ногоон довын замд дахиад л осол гарчхаж. Хүмүүс нь хүнд, эхнээс нь зөөж байгаа.

            -Баларсан юм бэ!

            -Яав? Учиргүй цээжээ нухлаад унах чинь, өвдөөд байгаа юм уу?

            -Үгүй ээ, сандраад…

            -Чи сандрахаар бид яах болж байна? Автобус осолдсон юм уу даа, хоёр жолооч нь лав өнгөрчихсөн байна гэнэ.

Цонхоор харвал “Хүлээн авах-Яаралтай тусламж” гэсэн гэрэлтдэг бичигний ногоон туяа л бүдэгхэн гийгээд чанагш өтгөн харанхуйд хаяа алга. Шилэнд төрх минь ойн харагдахад Булгаковын “Залуу эмчийн тэмдэглэл”-ийг уншиж байснаа санав. Тэр гурван настай охинд трахеостомийн гуурс тавихаасаа дөчин найман хоногийн өмнө сургуулиа онц дүнтэй төгсчхөөд байв. Гэтэл би долоохон хоногийн өмнө резидентийн сургалтаа арай ядан төгссөн хүн. Нүдээ аниад төсөөллөө. Хэрвээ уушги цоорсон байвал идэвхтэй соруулгын гуурс тавина. Хэдэн удаа харсан ч огт тавьж үзээгүй. Үнхэлцгийн хөндийд цус хурсан байвал яана! Бас л үнхэлцгийн хөндий рүү хатгахыг харснаас цаашгүй. Арай ч дээ… Ингэхэд эрүү юм уу хүзүү хугарсан байвал интубацийн гуурсаа яаж тавих билээ. Өнгөрлөө. Өрөө рүүгээ очиж гардан үйлдлийн бичлэг үзмээр санагдсан ч оройтжээ. Түргэний тэрэг дуут дохиогоо хангинуулсаар эмнэлгийн үүдэнд ирж зогслоо.

***

            Би сувилагчтай хамт дугуйт дамнуурга түрэн гарав. Машины арын хаалгыг нээтэл хоёр ч хүн хэвтэж байна. Нэгийг нь өвчтөн тээвэрлэх орон дээр, нөгөөг нь эмч сувилагчийн суудаг урт нарийхан сандал дээр хэвтүүлээд дунд нь нэг сувилагч зогсоогоороо иржээ.

Өвчтөнийг ингэж тээвэрлэх ёстой юу гэвэл мэдээж үгүй. Уяж сойх, унаж эдлэх нь тусдаа олон адуутай айл байхад унааширсан ганц хонины морьтой айл ч байдгийн жишээ бол бидний анагаах ухаан. Ачжээ ачиж! Ачихаас ч яах вэ. Амьд л аваад ирсэн бол барав. Үлдсэн нь миний ажил. Сувилагчийн үс өрвийж, шанаа нь цус болсныг хараад балмагдаж гүйцлээ.

            -Хэнийг нь түрүүлж авах вэ?

            -Энэ хүн хөхөрчихлөө.

Үнэхээр л байдгаараа хөхөрчихсөн, ухаангүй эрэгтэй байна. Жавжаар нь цус урсаж, амьсгалах бүрд нь ухаа ягаан бөмбөлөг болон хагарахыг харвал амьсгалын дээд зам гэмтсэн бололтой.

            -Ларингоскопи… 7,5 голчтой интубацийн гуурс бэлдээрэй… гэж өвчтөнийг түрэн гүйх зуураа хашхирлаа.

Чагналтаар баруун уушгинд нь амьсгалын чимээ сонсогдохгүй байсанд уйлчих дөхөв. Хүссэн юм хүзүүгээр гэж. Цээжийг нь тогшоод үзлээ. Баараггүй л дээ. Идэвхтэй соруулгын гуурс тавихгүй бол амьсгалын дутагдлаар нас барах нь.

-Цээжинд гуурс тавья…

Хэн нэгэн дэврүүн этгээд дотроос минь энэ үгсийг хэлүүлж орхилоо. Өөрийгөө айгаад байгаа юм уу гэтэл бас үгүй. Ямар нэг сониуч хүсэл “Одоо л хий, одоо л хий” гэж дотроос хатгаад ч байх шиг. Сувилагч гуурс тавихад бэлдэж байх зуур зэргэлдээ ор луу хэвтүүлж буй өвчтөнийг үзэв. Залуухан эмэгтэй юм. Ухаангүй, хүүхэн хараа нь баруун талдаа өргөсөж, артерийн даралт нь ихэсжээ. Нүд ирмэх зуур интубацийн гуурс тавив. Яаралтай тусламжийн тасагт зохиомол амьсгалын ганцхан аппарат байсан болохоор эмэгтэйг шууд сэхээний тасаг руу шилжүүллээ.

Зөвхөн интубацийн гуурс тавьдаг ажил хийвэл амар байх сан. Дандаа ч амар байгаагүй л дээ.

Анхны есөн оролдлого минь дарааллан бүтэлгүйтсэн билээ. Өвчтөний толгойг зөв байрлуулсан байтлаа, амыг нь зөв ангайлгасан байтлаа, ларингоскопийг зөв оруулж, хэлийг нь яг номын ёсоор хамж зайчилсан байтлаа. Төвөнхийн таглаа мөгөөрсний уг дээр ларингоскопийнхоо үзүүрээр дарахад таглаа мөгөөрс яг л гэрийн эсгий үүд шиг сөхөгдсөн байтлаа. Цаана нь дууны хөвч яг л хоёр тийшээ ярагддаг хөшиг шиг онгойсон байтлаа! Нэг биш, хоёр биш бүтэн есөн удаа улаан хоолой руу шургуулчихдаг өөр тэнэгийг миний суралцсан эмнэлэг өмнө нь үзээгүй шигээ хойшид ч ховор үзэх биз ээ. Тэр болгонд хажууд зогсох сургагч эмч хамаг багажийг гараас минь мулт татан аваад ажилбарыг яаран дуусгадаг сан. Харин би нулимсаа шалан дээр торхийтэл дусаачихгүйг хичээн холддог сон.

Интубацийн гуурс тавьж байна гэж зүүдэлдэг байлаа. “Өнөөдөр л чадахгүй бол өөр мэргэжлээр суръя” гэж шийдээд очтол ашгүй нэг юм болсон доо. “Өрөөлд л гай болох нь” гээд уйлж суусан үеэсээ хойш харин алдсангүй. Даасан бурхан маань “Эхлээд чи ес алд” гэсэн юм байлгүй дээ.

Идэвхтэй соруулгын гуурс тавих гэж нэг хэсэг мунгинав. Баруун талын зургаа долоодугаар хавирганых нь завсар хагас сантиметр зүсэж байгаад гуурсныхаа жадыг зоосон ч юунд ч юм тээглээд цоорсонгүй. “Юунаас нь айгаад байгаа юм бэ. Цаана нь угаасаа л хагараад шалчийчихсан уушги байгаа шүү дээ” гэж дотор хүн маань шавдуулна. Гэнэт цоорчихвол эрчиндээ хорин сантиметр урт жадаар цээжийг нь нэвт бүлчих вий гэхээс гар салгалан, хөлс асгарна. Чихээд өгөхөөс өөр аргагүй юм чинь яалтай. Дахиад жаахан түлхтэл өөдөөс хий бургин үлээж цус цацарлаа. Санасныг бодвол хоёр гарын минь мэдрэмж овоо юм. Гялтан хальс урагдах нь хурууны өндгөнд жирвэсхийн мэдрэгдэв шүү. Жадны үзүүр дөнгөж нэвтрэн оронгуут гар минь хар зөнгөөрөө бахь шиг л тас хавчлаа. Яг л үүний төлөө төрсөн юм шиг.

            -Болчихлоо, рентген зураг авъя.

Ингэж хэлчхээд би сэхээ рүү шилжүүлсэн эмэгтэйг түрдэг орон дээр зөөн томографийн шинжилгээнд авч явав. Зургийг нь хальт харвал гавал дүүрэн цус байна. Иймэрхүү л байх болов уу гэж таамагласан ч, таамагласнаар болсонд нь тэсэлгүй санаа алдлаа.

Эргэж ирээд харин нүдэндээ ч итгэсэнгүй. Яаралтай тусламжийн тасагт хөл гишгэх зай алга. Цусны төмөрлөг үнэр ханхална. Гэмтлийн эмч урт хулдаасан хормогч зүүчхээд хэн нэгний хөлийн шархтай ноцолдож байна. Шалан дээр час улаан цус тунажээ.

            -Даралт уначихлаа. Цус алдаад байна.

-Энд ч бас даралт хэмжигдэхгүй болчихлоо. Гялс аарцгийн рентген зураг авъя. Бага аарцгийн хөндийд дүүрэн цус.

Би хэн рүү нь түрүүлж очихоо шийдэж чадсангүй. Цаад орны дэргэд дүрс оношлогооны эмч ЭХО-ны заагч барьсан чигтээ над руу харж зогсоно. Наад орны хөлд гэмтлийн эмч над руу харах ч сөхөөгүй цус нөжинд хутгалдан сууна. Хий дэмий л “шингэн…, шингэн…” гэж бувтнаж зогстол “Би энэ хүнийг авъя” гэх нь тэр. Хоолойгоор нь танилаа. Сайн хүн санаагаараа. Тасгийн эрхлэгч ирчхэж.

***

            Осолдогсод нэмэгдэж ирсээр яаралтай тусламжийн тасагт багтахааргүй боллоо. Эмнэлгийн хонгилд ор, дамнуурга тавин осолдогсдыг хэвтүүлэх, уламжлалтын тасгийг суллан хүнд гэмтсэн хүмүүсийг оруулах ажлыг дарга нар зохицуулсан бололтой. Овог нэр, регистрийн дугаар нь тодорхойгүй өвчтөнүүдийг зөөхдөө гар дээр нь балаар дугаарлахаас өөр арга байсангүй. Сувилагч нар эм тариа барин гүйлдэнэ. Цаг хэд болж байгааг ч бүү мэд. Энд тэндгүй хүмүүс ёолон бархиралдсаар… Шал улаан эрээн болж, өмдний шуумгууд цусанд будагджээ. Угаалтуурын дэргэд овоорсон багаж, дэлгэш даавуун дунд хэнийх нь мэдэгдэхгүй хувцас хунар хөглөрнө. Төвийн венд гуурс тавингаа хальт харвал өнөөх эхний өвчтөнүүдийг тээж ирсэн сувилагч охин бас нэг хүний толгойг самбайгаар дарчихсан зогсож байна. Ийш тийш сандран бүлтэлзэх нь шарх оёх эмч хайж буйгаас гарцаагүй. Хуйхны цус мөн ч сүржин урсахыг яана. Ядаж бээлий өмсчихгүй. Би гуурсаа бэхэлчхээд очьё гэж бодсон ч ашгүй гэмтлийн эмч түрүүлээд очжээ.

-Эмчийг сэхээнд яаралтай дуудаж байна гэж хэн нэгэн хашгирав.

Би сэхээ рүү гүйх зуураа “Одоо тайвшир, битгий жолоо цулбуургүй үсчиж буугаад бай. Дахиж хүн ирэхгүй. Төвлөр, төвлөр!” гэж өөрийгөө тайвшрууллаа. Сэхээ рүү орвол яг л таамагласнаар болж өнөөх осолдсон эмэгтэй сандаргажээ.

-Халуурчихлаа. Артерийн даралт унаж байна гэж сувилагч хэлэв. Энэ хүн л үхчхэж магадгүй юм даа гэж бодсоноо нуух юун. Тэгэвч миний чадах ямар нэгэн юм байх ёстой гэж итгэнэ. “Тайвшир. Одоо анхаарлаа төвлөрүүл. Нэг сайхан урт амьсгалчих” гэж дотор хүн маань аргадна. Хөлсөө арчиж байгаад үзэж тарлаа. Одоохондоо торгоочих янзтай болоод ирэв. Гэхдээ одоохондоо л. Сэтгэлийн минь өрөөсөн тал хэдийнээ уй гашууд бэлдээд эхэлжээ.

-Ар гэрийнхэнтэй нь уулзчих юм сан. Ядахдаа утасны дугаарыг нь олоод ярьчих юм сан.

            -Ар гэрээс нь хүн ирсэн гэж цагдаа хэлсэн шүү дээ. Нэрийг нь Удвал гэдэг юм байна. Иргэний үнэмлэхийнх нь хуулбарыг үлдээгээд гарсан.

Би сувилагч руу гайхан хартал царайд нь “Одоо болтол мэдээгүй байгаа юм уу” гэсэн эргэлзээ тодорно.

            -Ямар цагдаа?

            -Өндөр, эмэгтэй… гээд сувилагч гараа толгойн дээрээ барин өндрийг нь баримжаалж үзүүлэв. Би яаран гарч явлаа.

            Эмнэлгийн хонгилоор өнөөх цагдааг хайж гүйсээр арайхийн олов.

            -Сайн байна уу? Манай сэхээнд байгаа эмэгтэйн ар гэрийнхэн ирсэн гэсэн үү?

            -Үгүй ээ, надад юм мэдэгдээгүй дээ.

            -Та тэгж хэлсэн гэсэн шүү дээ. Удвал гэдэг эмэгтэйн ар гэрийнхэн байгаа гэж хэлсэн юм биш үү?

            -Буруу ойлгочхож. Энд тэндээс хүн ирээгүй. Нөхөртэйгөө хамт явж байгаад осолдсон юм байна. Тэнд нэг залуу орилоод байсан даа. “Манай эхнэр яасан” гээд л! Алив, би танд заагаад өгье.

Би цагдаа эмэгтэйг даган хүлээн авах тасаг руу орвол түрүүхэн гэмтлийн эмч бид хоёрын бужигнаж байсан ор луу заан “Энд байсан эрэгтэй хааччихаа вэ?” хэмээн асуув.

-Гэмтлийн тасаг руу шилжсэн гэж сувилагч хариуллаа.

-Нөгөө дунд чөмөг нь хугарсан эрэгтэй мөн үү? Гэж лавлатал сувилагч толгой дохив.

-Миний эхнэр жирэмсэн шүү гээд л орилоод байсан шүү дээ. Та сонсоогүй юм уу?

-Жирэмсээн? гэж би итгэж ядан асуулаа. Асуух ч гэж дээ, бараг хашхирчих шиг боллоо. Цагдаа харин:

-Би ч лавлахаа мартаагүй шүү гэхээс өөр юм хэлсэнгүй.

Намайг үзэж байхад яагаад хэлээгүй юм бол? Өвчин намдаахдаа манарчихсан байж таарав уу. Юутай ч өөрийн чихээр сонсохоор гэмтлийн тасаг руу гүйх зуураа үүнээс болж өр зүрх минь хувирч өөрчлөгдөнө, эцэст нь энэ түүхийг ярихаас өөр аргагүйд хүрнэ гэдгээ төсөөлөх ч үгүй “жирэмсэн… жирэмсэн..” гэж үглэсээр явлаа.

***

Гэмтлийн төвөөс мэдрэлийн мэс засалч нар ирэхээр болов. Тэндээс ирсэн машинууд ихэнх өвчтөнүүдийг авч яваад цөөн хэд нь үлджээ. Зарим өвчтөнийг тээвэрлэх боломж байсангүй. Замын ая даахгүй хэд нь манай өвчтөн болж үлдлээ. Тэдний дунд хамгийн түрүүнд сэхээ рүү орсон хорин зургаан настай эмэгтэй үлдэв. Нөхөртэйгөө хамт осолдсон тэр эмэгтэй шүү дээ. Нөхрийнх нь дунд чөмөг хугарч венийн судсаа таслаад гуяны арьсыг цоолон гарч ирсэн нь багахан хугацаанд артерийн даралт унасныг эс тооцвол амь наснаас хол өнгөрлөө. Тэр зэргийн ил хугаралыг бол хаана ч эмчилсэн ялгаа юун.

-Зүрхний цохилт минутанд 154 удаа. Одоогоор ийм тийм гэх юм алга даа. Арван нэгээс арван хоёр долоо хоногтой ураг гэхээр юм байна.

-Жирэмсэн байж таардаг… 

-Ядаж байхад томографи хийчихдэг. Жирэмсэн хүнд рентген туяа туйлын эсрэг заалттай гэж чи мэдэх үү гэж надаас эмэгтэйчүүдийн эмч тулган асуулаа. Би хар цагаан дуугарсангүй.

-Жирэмсэн байх вий гэж бодоод зогсож байх нөхцөлд байсан уу гэж тасгийн эрхлэгч зөрүүлээд асуув. Бид гурвыг хэсэгхэн анир чимээгүй нөмөрлөө.

-Тийм байж. Цаашдаа яах вэ?

-Мэдрэлийн мэс засалч нарыг л хүлээнэ дээ. Жирэмслэлтийн асуудлыг дараа л зөвлөлдөж таарах нь.

-Гэрийнхэн нь байгаа юу?

-Нөхөрт нь ясны татлага хийж байгаа. Хамт осолдсон. Жирэмсэн гэдгийг нь нөхрөөс нь мэдлээ л дээ. Ээж нь хотод байдаг гэнэ. Өглөө ирчих байх…

-Эхнэрийнх нь биеийн байдлыг тайлбарласан уу?

-Товчхон л хэлсэн. Одоо л дуулгая.

Дахиад л анир чимээгүй нөмөрлөө. Дор бүрнээ хэрхэн тайлбарлах тухайгаа бодов уу? Эсвэл ийм явдал өөрт нь тохиолдсон бол хэрхэн хүлээж авахаа төсөөлөв үү?

Би харин тэс өөр зүйлийн тухай бодож зогслоо. Хүүхэд ахуйд минь манай нутагт нэгэн эр байсан юм. Отгонтэнгэрийн орос цэрэг гэж дууддагийг бодоход Завхан хавиас л нүүж ирсэн хүн байж дээ. Жинхэнэ нэр нь чухам хэн юм мэдэхгүй. Орос цэргийн хайраас төрсөн үү, харгис явдлын тэмдэг үү бас л мэдэхгүй. Ах нарын үгээр бол сайхан ч эр, сайн ч адуучин явсан гэх. Миний мэдэхийн л эхнэр нь өнгөрчихсөн, согтуу голдуу явдаг ах байсан сан.

-Отгонтэнгэрийн ор цэрэг би… гээд л цээжээ балбаад уйлж явна. Эмээ минь түүнийг мөн ч их өрөвддөг байж билээ.

-Энэ сайхан залуу эхнэрээсээ хойш зовж дууслаа даа… гэж шогшрон суусныг нь дурсаж авай.

***

Шүдгүй бол ядаж буйлаараа эмтэл гэдэг. Бидний хийж байгаа бүхэн бидний чадах бүхэн. Технологиор бол бид шүдгүйтэй л адилхан. Хэн нэгэн, хаа нэгтээ биднээс хавь илүүг хийж чадах л байх. Гэвч энэ нөхцөлд үүнээс илүүг хийж чадахгүй. Яриагаа ийн тоймлох нь өвчтөнүүдийн гэр бүлтэй ойлголцоход арай дөхөм болгодог юм. Ингэж ч хэлнэ дээ гэж бодсоор шатаар эмээн өгсөж, гэмтлийн тасгийн үүдээр орлоо. Өрөөнийх нь үүдэнд очоод хэсэг зогсов. Яаж хүлээж авах бол гэхээс яс хавталзана. Тэглээ гээд яалтай билээ. Миний л ажил юм даа гэж бодсоор дотогш орлоо. Залуугийн хугарсан хөлийн булууг нэвт өрөмдөж тэвх хийгээд хөлнийх нь дагуу хүндрүүлэгч гүйлгэж зүүсэн нь хугарсан ясны зөрүүг гаргах гэсэн арга. Удахгүй дунд чөмөг хадах мэс засал хийх биз. Ил шархыг нь цагаан самбайгаар нямбай ороосныг харвал цус алдах нь тогтжээ. Нойрсуулга нь дөнгөж гарч байгаа бололтой дэн дун сэрж байна.

-Сэхээний эмч байна. Бие чинь яаж байна?

-Гайгүй дээ. Манай хүн яаж байна?

-Тэр талаар л ярилцах гэсэн юм. Та анхааралтай сонсож чадахаар байна уу?

Залуугийн царай хувьсхийн цонхийсноо өндийх гэж нэг оролдоод зовуурилан буцаж хэвтэв. Тэгснээ зугтаачих вий гэж байгаа юм шиг л гараас минь тас зуураад авлаа.

-Амьд биз дээ?

-Амьд. Гэхдээ яаралтай хагалгаа хийх шаардлагатай байна.

-Юун хагалгаа?

-Та анхааралтай сонсоорой. Гавал бол нэг төрлийн сав л гэсэн үг. Дотор нь хүний тархи л багтахааар бүтээгдсэн ясан сав. Агшихгүй, сунахгүй. Ослоос болоод эхнэрийн чинь гавал дотор маш их цус хурсан. Угаасаа дүүрэн байсан сав руу юм нэмж чихээд байвал яах вэ? Аль зөөлөн нь шалчийж няцарна биз дээ. Яг л тийм юм болоод байна. Гавал дотор хурсан цус тархийг дарж байна. Ийм байдлаар цаашид амьдрах боломжгүй. Хагалгаа л ганц найдвар…

Юутай ч эхнэрийнх нь тархи хүнд гэмтсэн гэдгийг залуу гадарлав бололтой. Гэхдээ л үр дагаварыг нь ойлгосон шинж алга. Яаж ч ойлгох вэ дээ.

Үхэл гэдэг үг бидэнд л дэндүү ойр болохоос тэдэнд бол од эрхэс шиг хол байгаа л даа.

-Гэхдээ л гайгүй биз дээ?

Би юу гэж хариулахаа мэдэхгүй хэсэг зогсов. Тэгээд залуугийн нүд рүү эгцлэн ширтлээ.

-Гайгүй биш ээ. Хагалгаа л хийхгүй бол болохгүй нь!

Эргэн тойрноо харвал өрөөнд гурван өвчтөн байгаагийн нэг нь ухаан мэдрэлгүй хурхиран унтах аж. Нөгөө нь насанд дарагдсан, туранхай, цонхигор өвгөн байх агаад орноосоо хөлөө унжуулаад чимээгүй ажиглан суухтай нь харц мөргөлдлөө. Өвгөн биднийг биднээс ч илүү ойлгож байх шиг санагдана.

-Ямар хагалгаа?

-Эхлээд гавлын ясыг нээнэ…

Залуу цочин дуу алдав. Нүдийг нь тэр дороо л нулимс бүрхэн, харц нь бараг л надад өсөрхөх шиг болсноо тэгсхийгээд зөөлөрч, цийлгэнэсэн нулимсаа эв хавгүй арчлаа.

-Хагалгаа хийхгүй байж болохгүй юм уу?

-Гавлын яс ганц л гарцтай. Яг дагзны доор нугас болж гардаг нүх байгаа. Тархи гавал дотор багтахгүй болвол тэр л нүх рүү шахагдана. Анагаах ухааны хэллэгээр үүнийг тархи шаантаглах гэдэг юм. Тархи бүрэн шаантаглавал амьдрал байхгүй. Биднийг ярилцаж байгаа энэ хоромд ч өвчтөн нас барж байж магадгүй. Дээсэн дөрөөн дээр дэнжгэнэх гэдэг үг мэдэх үү? Би таныг ойлгож байна. Өрөвдөж байна. Гэхдээ одоо сэтгэлийн тэнхээтэй бай. Би танаас зөвшөөрөл авах гэж ирээгүй. Би танд эхнэрийн чинь биеийн байдлыг танилцуулах гэж ирсэн. Хагалгаанд ороод ч амьдарч чадах эсэхийг би мэдэхгүй. Гэхдээ бид нарт оч шиг бяцхан найдлага байна. Тэрийг ашиглаад үзэх үү, үгүй юу гэдгийг л би тантай ярилцаж байна. Шулуухан ярилцъя. Хагалгаанд орохгүй л бол үхнэ. Орж амжихгүй ч үхэж магадгүй.

 Залуу нүүрээ дараад уйлж эхэллээ. “Яагаад вэ, яагаад вэ” хэмээн давтана. Тэгснээ бүр ч цөхөрсөн хоолойгоор “Яагаад ингэж байгаа юм бэ” хэмээн хэнгэнүүлэхэд нь би түүнийг өндийгөөд ирэх нь үү л гэж бодлоо. Ийм мөчид харж зогсохоос өөр яалтай билээ. Ямар “тайвшир” гэж хэлэлтэй биш. Хэнд ч гэсэн эвлэрэх хугацаа хэрэгтэй шүү дээ. Тэнд амь амьдрал нь үхэж байхад энд өндийж ч чадахгүй хэвтэж байдаг.

– Ээжийг нь ирэхээр хагалгаа хийж болохгүй юу?

– Та ойлгохгүй юм. Бид хэзээ ч хагалгаа хийж болно. Гол нь өвчтөн хүлээж тэсэхгүй. Хагалгаанаас амьд гарч ирж чадахгүй ч байж мэднэ. Хагалгааг дийлвэл амьд үлдэх магадлалтай. Яг амьдарна биш, дөнгөж л магадлалтай. Би ээжтэй нь утсаар ярьж өвчтөний байдлыг танилцуулна. Гэхдээ та ойлгооч. Одоо та л шийдвэр гаргана. Танд эргэлзэж суух цаг байхгүй. Надад таныг ятгаж зогсох зав алга. Хагалгаа л сүүлчийн найдвар. Ойлгож байна уу?

– Би ядаж эхнэрээ харж болох уу?

– Та одоо эндээс хөдлөх аргагүй байна шүү дээ.

Би түүнийг чин сэтгэлээсээ өрөвдлөө. Одоо нүүрээ ч нуухаа болиод  хоёр шанааг нь даган нулимс урсаж байна.

– Ерөөсөө ингэе. Энэ өрөөний үүдээр эхнэрийг чинь авч явна шүү дээ. Хагалгааны өрөө тэр буланд байгаа. Танай өрөөний үүдээр өнгөрөхдөө түр зогсож харуулъя тэгэх үү?

– За! гэж залуу товчхон хариуллаа. Харин ч хатуужилтай эр юм. Орилж чарладаг, унаж тусдаг хүмүүсийн алийг тэр гэх вэ дээ. Би ч ганц хоёр сэтгэл засах үг хэлээд өрөөнөөс гарлаа. Шатаар уруудаж явахдаа “Хэрвээ хэн нэгэн энэ эмнэлэгт энэ эмэгтэйг аварч чадах бол тэр нь гарцаагүй би” гэж өөртөө хэлэв. “Манал бурхан минь надад хүн аврах хувь заяа буй аваас одоо л адисалж соёрх” гэж залбирлаа.

***

Бэлээхэн нойрсуулгын эмч байсан хэдий ч эмэгтэйн мэс засалд би хамт орохоор боллоо. Намайг ариун хувцас сольж өмсөөд орох үед мэс засал эхэлчихсэн байв. Хуйхыг нь яраад сөхчихсөн, гавлын ясыг нь бахь маягийн багажаар тас тас дуугарган эмтэлнэ. Яаралтай мэс засал гэдгийг нь мэдсээр байж би мөн ч цэвэрхэн юм төсөөлжээ. Зулайн ясыг нь бараг л заадсаар нь шахуу цэмцгэр салгаж аваад буцаагаад суулгачих юм шиг санаж явлаа. Гэтэл тэгдэггүй юм байна. Мэс заслын эмч гавлын ясыг жижиг жижгээр нь чад падхийн эмтлэх бүр нүд өөрийн мэдэлгүй анивчилна. Нэг удаа ясны жижиг хэлтэрхий харваад яг амны хаалтыг маань онов. “Одоо болох юм биш үү? Хэзээ дуусах юм бэ?” гэж дотор хүн маань тэвчээр алдарна. Зориг мохно. Ийн бэмбэгэнэж ахуй гэнэтхэн эмэгтэйн зүрх зогсож мэс заслын хажуугаар сэхээн амьдрууллаа. Зүрхний массаж хийж байх зуур нөхрийнх нь төрх л нүдэнд харагдсаар. Бид эхнэрийг нь түрэн өнгөрөхдөө өрөөнийх нь үүдэнд хоёр секунд л саатсан байх. Ам хамарт нь гуурс шургуулчихсан, мэдэхгүй хүнд бол ойлгохын аргагүй аппарат төхөөрөмжүүд ёнгинуулан явахыг хараад сэтгэл нь шимширсэн биз. Ийм юм харна чинээ төсөөлөөгүй нь лавтай. Ердөө ганцхан секунд харц мөргөлдсөн мөртлөө бид сая л жинхнээсээ ойлголцох шиг болсон сон. Би заавал тэр хаалганы үүдээр эхнэрийг нь амьд түрээд гарах ёстой гэхээс өөр юм бодогдсонгүй. Аз болоход зүрхний цохилт хэдхэн секундын дотор сэргэв. Мэс засал ч удалгүй дууслаа.

Одоо сэхээний тасагт таван өвчтөн эмчлүүлж байна. Эхний орон дээр осолд орсон тавин хоёр настай эрэгтэй. Баруун уушги бяцарсан. Баруун талын дөрвөн хавирга хугарсан. Тархи няцарсан ч мэс засал хийх хэмжээний биш. Баруун богтос нь дунд хэсгээрээ хугарсан. Плеврийн хөндийд нь идэвхтэй соруулгын гуурс тавихаар салгалж зогссон үеийг бодвол харьцангуй тогтворжжээ.

Хоёр дахь орон дээр бас л ослын өвчтөн, дөчин долоон настай эмэгтэй. Аарцгийн бүслүүрийн хугаралтай. Бага аарцгийн хөндийд дүүрэн цустай. Аарцгийн гэмтэл ер нь их аюултай. Богино хугацаанд их хэмжээний цус алдаж үхдэг юм. Хөдөлгөх хориотой, яаралтай мэс засал хийхгүй тул эндээ эмчилж тогтворжуулахаар болов.

Гурав дахь орон дээр элэгний хатууралтай эмэгтэй. Элэгний дутагдлын комоос сэрээх зорилготой байгаа юм. Гучин хоёрхон настай мөртлөө дэндүү хурдан хүндэрч байгаа нь санаа зовооно.

Дөрөв дэх орон дээр үжилтэй эрэгтэй. Ухаан санаа саруул учраас их л хямарч байгаа бололтой. Шөнө хүн нас барж, залгуулаад баахан бужигнав даа. Тиймдээ ч унтах шинж алга.

Тав дахь орон дээр харин мэс заслаас амьтай голтой гарч ирсэн жирэмсэн эмэгтэйгээ хэвтүүллээ. Үүнээс хойш түүнийг “эх” гэж дуудах шаарлагатай болов. “Босох болов уу” гэж нөхрийнх нь асуусныг бодно. Ийм тохиолдлыг манай салбарт гайхамшиг тохиохтой адилхан гэдэг сэн.

***

Амсхийх завдалгүй үүр цайлаа. Эхийн биеийн байдал харьцангуй тогтох хандлагатай хонов. Харамсалтай нь ямар ч рефлексгүй хэвээр. Ажил цугламагц шөнө нас барсан өвчтөний түүхийг хэвлүүлэн эмчилгээ эрхэлсэн орлогч даргын өрөөнд орлоо.

– Өглөөний мэнд эмч ээ. Өвчний түүх цохуулах гэсэн юм.

– Өглөөний мэнд. Дулам гуай юу?

– Тийм ээ. Шөнө 01 цаг 17 минутад. Ор хоног 3.

– Гэрийнхэн нь яаж байна?

– Хүү нь ганцаараа л гээд үгээ гүйцээхийн завдалгүй цээж рүү нэг бүхэл юм үсрээд орчхов. Цээжний хөндийд уг нь тоотой хэдхэн эрхтэн бий сэн. Гэтэл тогтоол ус байдаг юм шиг л цүлхийгээд явчихлаа. Ямар гээчийн шөнө болоод өнгөрөв. Ажилд орсноос хойш анх удаа өвчтөн нас барлаа. Тэр нь гэтэл газар дээр ганц хүүтэй хүн байдаг. Хорвоо дээр хоёулхнаа амьтад юм даа хэмээн өрөвдөн бодсон сон. Тиймдээ ч ухаан санаа нь сайжирчихвал мэс засал хийх боломж олдож магадгүйд найдаж, тэр л дэврүүн бодолдоо өөрөө ч итгэчихсэн явжээ. Эхийнхээ өлгийдөж боосон цогцсыг манаад эмнэлгийн хонгилд орь ганцаараа зогсож байсныг нь бодохоор гол зурна.

-Яав, өвчтөнүүд нь гайгүй юу?

Энэ үгс сэтгэлээ торгоож байсан тэвхийг минь мулталж орхилоо.

-Би чадахгүй юм шиг байна аа гэж хэлээд тэсэлгүй уйлчхав. Нүүрээ алгаараа дарж байгаад дотроо онгойтол уйллаа. Шөнө өвчүүн цаана дарж, өглөө хоолой дээр тороод байсан тэр юм ингэж нэг гардаг байжээ. Би тэр залуугийн уйлахыг яаж ч чадахгүй харж зогссон шиг намайг ч бас хэн нэгэн аргадсангүй. Ер нь би сэтгэлийн хатгүй хүн юм даа, бас хөнгөн хийсвэр. Намайг эмчлээд эхлэхээр л хүн үхэхгүй юм шиг санаж явжээ. Энэ мөчид дотор хүн маань “Нулимсаа арч даа, ичмээр шүү дээ” гэж хэлэв. Ичгэвтэр харагдахгүй гэсэндээ уйлахаа болилоо.

***

Монголчууд гэж! Хэн нэгэн энд хэвтлээ гэхэд бүхий л хамаатан садан, үр хүүхэд нь тасгийн үүдэнд цуглачхаад эцсийг нь үзтэлээ сахина. Өмссөн хувцастайгаа хүйтэн сандал дээр унтаж, өдөр шөнөгүй тасгаас гарч яваа хүн болгоноос асууж сураглана. Түүгээр ч зогсохгүй болж өгвөл дотогш чөлөөтэй орж, гарахыг бодно. Хаалга онголзуулж, нугасны завсраар шагалзах нь мөн ч төвөгтэй шүү. Зүсэн зүйлийн рашаан, үрэл, амьтны түүхий элэг бөөр идүүлэхийг оролдох нь ч бий. Тэд нар ч яах вэ, элээний түүхий элэг идүүлээд ч боссонгүй дээ гэж бодоод л өнгөрнө биз. Би харин хордлогоор өвчтөнөө алдчихмааргүй  л байх юм. Эргэлтийн цагаар гэхэд л үүдэнд цугласан хүн бүр орж байж санаа нь амардаг энэ л гэр бүлсэг зан магадгүй монголд сэхээний эмч хийхийг бусад улсынхаас илүү сэтгэлийн дарамттай болгох мэт.

Би “Анхаар, гаднын хүн орохыг хориглоно” гэсэн улаан бичигтэй хаалгыг түлхэн гарвал эмнэлгийн хонгилд шавж суусан хүмүүс зэрэг шахам босцгоолоо. Тэд бүлцийж, улайсан нүдээр над руу түгшин ширтэнэ. Намайг эхийн сахиуруудыг даллан дуудахад бусад нь зүрхээ дарсаар эргэн сууцгаав.

Настайвтар хоёр эмэгтэй нааш яаран ирлээ. Тэднийг өрөө рүүгээ дагуулан явах зуураа “яажшуухан ойлгуулдаг юм билээ” гэхээс өөр юм бодсонгүй. Өрөөний үүдэнд эмээсэн бололтой зогсоод байхаар нь бараг гуйж байж буйдан дээр суулгалаа. Тэгээд компьютерийнхоо дэлгэцийг асааж шинжилгээний хариуг нь лавлан харав. Үнэндээ ингэх шаардлага байгаагүй л дээ. Цаг хожиж байгаа л ухаантай.

Багш маань “хэрвээ гэнэтийн асуулттай тулвал яаралгүй босоод гараа угаа, дараа нь яаралгүй арч, тэр зуураа бод” гэдэг сэн. Үүрд дуугүй суухгүйгээс хойш эцэст нь аргагүй эрхэнд ам нээлээ.

– Энэ эмнэлэгт дор хаяж зуун өвчтөн эмчлүүлж байгаа. Тэдний хамгийн хүнд тав нь энэ тасагт бий. Тэр дундаас хамгийн хүнд нэгийнх нь тухай бид ярилцах гэж байна…

Өөдөөс минь хараад сууж буй хоёр эмэгтэйн хэн нь эхийн ээж юм бол доо. Шөнө дунд залгаж байхад л мэдсэн юм шиг түгшүүртэй хоолойгоор утсаа авсан сан. Тэр үед ослын мэдээ тарчихсан байсан ч мянган километр үргэлжлэх урт замд, монголын уудам говийг төнхөгч олон уурхайгаас өдөр шөнөгүй давхих унаа тэрэгний аль нь осолдсоныг хэн мэдлээ. “Охин чинь яаралтай хагалгаанд орох гэж байна. Та шалавхан Төв аймгийн нэгдсэн эмнэлэг рүү ирээрэй” гэхээс өөр юм хэлж чадаагүй. Охин нь өөд болчихсон бол юугаа хэлж зогсох байсан юм бүү мэд. Хоёр эмэгтэйн нэг нь:

            -Эргэлтээр орсон хүмүүс гарч ирэх болгондоо л “Тэр цаад орны охин хүнд байгаа бололтой. Эмч нар тойроод л гүйлдээд байна” гэх юм. Оръё гэсний зоргоор оруулдаггүй газар байна… гэж хэлээд хэнгэнүүлэн уйллаа. Нөгөө эмэгтэй нь ч тэссэнгүй бололтой даган уйлав. Хоёулаа л миний ээж шиг ядарсан авгай нар аж. Хуучирч гандсан ханцуйн дор нь эвэршиж моонийсон хумс хуруу цухуйна. Ийм л гар хуруу намайг өдий болгосон сон.

Би өвчтөн хэрхэн бэртсэн, яагаад хагалгаа хийхээс өөр аргагүй болсон, хагалгааны үеэр юу болсон зэргийг тайлбарлав. Нэг нь бүсгүйн ээж, нөгөө нь хадам ээж нь гэнэ. Хоёр эмэгтэй сайтар анхаарахыг хичээн нуруугаа цэхлэн сонсох авч “зүрх зогссон… ухаан орохгүй ч байж мэднэ… баталгаа өгч чадахгүй… ийм тохиолдолуудын ихэнх нь нас бардаг… амьдарлаа ч хөл дээрээ босно гэж найдах хэрэггүй болов уу…” гэх мэт үгсийг сонсох бүртээ л царай нь хувхай цайн уйлж суулаа.

            – Уучлаарай, бид үнэхээр баталгаа өгч чадахгүй нь. Анагаах ухаан гэдэг чинь ид шид биш шүү дээ. Хүслээр болдог бол хэнийг ч үхүүлмээргүй л байдаг юм.

            – Өдий настай авгай юу эсийг үзсэн гэх вэ. Амьдрал хатуу л гэдэг. Гэхдээ л… гээд бүсгүйн ээж үгээ гүйцээсэнгүй.

            – Хархүү нь ч учиртай л юм шиг байна. Элэг бүтэн байвал өрөөсөн хөлтэй ч яалаа, хөлгүй ч яалаа. Энэ муу охиныг л… гээд хадам ээж нь ч үгээ гүйцээлгүй дахиад л нэгнээ уруу татан уйлж гарлаа. Надад тайвшруулах гээд ч хэлэх үг олдсонгүй.

            Ингээд өвчтөний байр байдлыг харуулахаар тэднийг дагуулан дотогш оров. Ээж нь амьдралд нухлагдсан хүмүүс өөрөөсөө илүү байр суурьтай хүнээс эмээж харьцдаг тэр л хүлцэнгүй зангаар над руу харах нь тэр. Ийм зөвшөөрөл гуйсан харцтай анх удаа тулгарсан би бушуухан толгой дохив. Хөөрхий авгай охиныхоо бие рүү юүлэгдэж буй өчнөөн янзын дусал тариа, нүх сүв рүү нь шургуулсан өргөн нарийн гуурснуудыг хөндөхгүйг хичээх мэт чичгэнэн ойртсоноо хөнжлийн завсраар цухуйсан, эрээнтэж хөрсөн хөлийнх нь хурууг энхрийлэн үнслээ.

***

Нэг л мэдэхэд үд дунд болжээ. Эмнэлгээс гарч явахдаа хэвлийд нь буй ургийн талаар ярилцаж чадаагүйдээ гэмшив. Тэр тухай ер нь ганцаараа ч хэлэхийн арга алга. “Хөөрхий хоёр эмэгтэйд жаахан хугацаа өгье. Ухаан санаа нь орон гаран суугаа биз. Нэг өдөр өнгөрөг, хоёр өдөр өнгөрөг. Будда хүртэл гэгээрэх гэж зургаан жил зарцуулсан байхад би зургаан хоног ч болтугай хожиж өгөх хэрэгтэй. Цаг хугацаа бусдыг нь хийнэ” гэж өөртөө шивнэлээ.

Хариад шуудхан тэрийгээд өгөв. Уржигдар нэг муухай зүүд зүүдэлсэн юм. Бөөн хүмүүс тасаг дотор шаваад зогсчхож. Би хүмүүсийн завсраар шурган арай гэж дунд нь орлоо. Тэгтэл миний өвчтөнийг орноос буулгаад шалан дээр хэвтүүлчихсэн байх нь тэр. Бүх биеийнх нь арьс зумарч унаад нүд халтирам улаан эрээн болжээ. Жаа ламд амьдаараа арьсаа өвчүүлсэн хүн л ингэж тарчилсан биз. Нэг хөгшин эмэгтэй сөхрөөд суучихсан биеийг нь юугаар ч юм шавшиж байна.

-Энд юу болоод байна?

-Бензинээр арчиж байна. Ингэж байж эдгэрнэ гэж хэлсэн юм.

-Наад хүнээ аллаа шүү дээ! хэмээн би хашхирлаа. Тэгээд өвчтөнөө тэврээд уйлаад л байх юм. Арай л гэж сэрсэн сэн. Хөлийнх нь шарх эдгэрэхгүй үжрээд байгаа өвчтөнөө бодож шаналснаас л болсон байх. Ер нь ажилд орсноос хойш шөнө бүр хар дарж байна. Унтахыг хүснэ, зүүдлэхийг үл хүснэ.

***

Цочин сэрлээ. Дахиад л цас. Тэнгэр хоосрохгүй нь дээ, сэтгэл ч бас. Өвчтөнүүдээ эргэхээр гарлаа. Саяхны шуурганд нэг сумын таван эмэгтэй осгоод эндчих  юм.

Өнчирч үлдсэн үр хүүхэд, эр нөхрүүдийг нь бодохоос сэтгэл халирна. Би ч өнчин өрөөсөн хүн. “Амьсгал хураачхаагүй надтай учирсан бол аварч чадах байсан уу?” гэж өөрөөсөө асуулаа. Өнчин өрөөсөн л бол амьдралд нухлуулж, амьтанд дарлуулж явна. Ээжүүд хоёр дахь эр хүншүү юмныхаа аяыг харж, амьдралыг зарим нь ганцаараа үүрч туулна. Эцгүүд ууж мансуурна, уйлж тайтгарна. “Аваад үлддэг эмч болж чадах нь уу” гэж бодохуй цас бударна. Тэртээ уурын зуухны яндангаас улаан очис үсчиж, цаана нь одод анивчина. Наана нь сэхээний тасгийн дөрвөн цонх гэрэлтэнэ.     

-Жижүүр тайван уу?

            -Тайван даа. Та дуудагдаа юу?… Сувилагч ийн асуунгаа тариа найруулж зогсов. 

            -Үгүй ээ. Өвчтөнүүдээ харах гээд л…

            -Одоогоор тогтвортой л байна. Эл үгсээс нь харин болгоомжлол мэдрэгдэнэ.

            Нэгдүгээр орны өвчтөн рүү очин цээжийг нь тогшиход сэрэв. Ухаан санааны байдал сайжирчээ.

-Амаа ангай! Амаа ангай!… Болж байна, жаахан том… Над руу хар… Тайван амьсгал… Сайн байна… Дахиад жаахан сайжрахаар хоолойд чинь байгаа гуурсыг авна. Энэ гуурсыг хазаж болохгүй шүү. Бие чинь сайжирч байгаа! Ойлгосон уу?… Сайн байна… Сайн байна…

Хоёрдугаар орны өвчтөний цээжний хөндийд байрлуулсан идэвхтэй соруулгын гуурсаар хий пор порхийн гарч байна. Энэ гуурсны ажиллах зарчим тун энгийн. Харин бодож олоход хэрэглэх шигээ хялбар байгаагүй нь лавтай. Энэ л элдэв олон багаж төхөөрөмжийг харах бүрий бүтээгч биш хэрэглэгч гэдэгтээ хор шар хөдөлнө. Гуниг төрнө. Басхүү талархан биширнэ.

            Дөрөвдүгээр орны өвчтөн рүү очив. Хөлийг нь ороосон цагаан самбайг ягаавтар шаргал шүүс нэвтэлжээ.

Шагайнаас доош арьсных нь өнгө харьцангуй засарсан санагдав. Хаван хавдар нь харин хэвээрээ аж. Амь тарианаас л салж өгдөггүй амьтан даа. Хэл нь хуурайвтар, цагаан өнгөртэй. Амьсгалаас нь сэнхийх ацетоны үнэр илэрхий багассан ч юм шиг. Эсвэл саяхан татсан тамхинаас болоод үнэрлэх мэдрэмж минь буурчихав уу…

            – За яаж байна?

            – Гайгүй дээ…

            – Хөл чинь өвдөж байна уу?

            – Боолгоход л жаахан өвдлөө… Миний дүү!…

Ингэж дуудахад нь би өвчтөний нүд рүү эгцлэн харлаа. Тавь гарсан эр хүн гэхэд хүүхдэрхүү тунгалаг нүдтэй юм.

-Ах нь өнгөрсөн хүн үү…, эсвэл босох уу?

            Би хариулсангүй, доош тонгойж уутанд юүлэгдсэн шээсийг нь харлаа. Сүрлэн шаргал гэж эрүүл хүний шээсний өнгийг зүйрлэдэг л дээ. Хэдий тийм биш ч эрс шингэрснийг хараад догдлолоо барьж чадсангүй. Хяналтын хуудсыг нь нээж шээсний гарцыг шалгалаа. Өлгөөнөөс хойш 450 мл шээс сэдээлтгүй гарчээ.

            -Яг л оножээ… гэж би өөртөө шивнэв. Хорвоог донсолгосон сэхээний эмч болно гэж ижийдээ ам гарсан сан.

            -Босохоор барах уу! хэмээн баяраа дарж ядан хариуллаа.

Хамгийн сүүлд эхийн ор луу очлоо. Амь тарианы тун буурчээ. Сайн л хэрэг. Шокоос өвчтөнийг аврах нь гайхамшигт ялалт байгуулахтай адил гэдэг сэн. Гэвч ухаан орохгүй бол ямар гавьяа байх билээ. Би амьсгалын аппаратынх нь дэлгэц рүү харангаа:

            -Цочирч байна уу? гэж асуув.

            -Үгүй! гэж сувилагч товчхон хариуллаа.

            ЭХО асааж заагчийг нь эхийн хүйсний дор бариад алгуурхан доош гүйлгэв. Хамгийн бяцхан өвчтөний минь зүрх эхийнхээ умдаг ясны дөнгөж ард жигдхэн цохилж байна.